Ανάλυση - Η κρίση στην Λιβύη με απλά λόγια

γράφει ο Γαβριήλ Μιχαλάτος

Πολιτισμολόγος - Ιστορικός

Αποφάσισα να περιγράψω όσο πιο συνοπτικά γίνεται το τι συμβαίνει στο μέτωπο της Λιβύης τονίζοντας ότι η κατάσταση είναι αρκετά πολύπλοκη  και τα συμφέροντα αντικρουόμενα κάτι το οποίο δυσκολεύει το έργο της Ελλάδας στην νέα πρόκληση των Τούρκων με την συμφωνία για τον καθορισμό των θαλάσσιων ζωνών. Δεν θα αποτελέσει για εμένα έκπληξη  , μετά την Διάσκεψη του Βερολίνου , αν και τα πράγματα έχουν πολύ δρόμο ακόμα, να προκύψει μια κυβέρνηση εθνικής ενότητας στην Λιβύη η οποία θα ….επικυρώσει την παραπάνω συμφωνία που εξυπηρετεί τα Τουρκικά συμφέροντα.

Θα πρέπει να τονιστεί ότι οι συμμαχίες είναι πολύπλοκες και αλλάζουν καθώς δεν υπάρχουν μόνιμα συμφέροντα . Αυτό οδηγεί στη βεβαιότητα ότι δεν υπάρχουν μόνιμες συμμαχίες για τη χώρα μας όπως δυστυχών πιστεύουν πολλοί ρομαντικοί συμπατριώτες μας.  Βλέπετε για παράδειγμα τους συμμάχους μας Ιταλούς οι οποίοι τρώγονταν με τους Τούρκους για τα οικόπεδα της Κύπρου και δεν δίστασαν να κάνουν κοινές ναυτικές ασκήσεις με τους Τούρκους μόλις λίγο πριν  η Ελλάδα υπογράψει  τη συμφωνία για τον αγωγό East Med στην οποία συμφωνία ήταν παρούσα η Ιταλική Κυβέρνηση χωρίς ωστόσο να την υπογράψει……   

Η κατάσταση στη Λιβύη και η Ελλάδα

Στην Ελλάδα αρχίσαμε να ασχολούμαστε , τουλάχιστον ως κοινή γνώμη και όχι μόνο, με τα τεκταινόμενα στη Λιβύη μετά την πρόσφατη διμερή τουρκο-λιβυκή συμφωνία για την οριοθέτηση των θαλάσσιων ζωνών η οποία οδήγησε για ακόμη μια φορά τις σχέσεις με την γείτονα σε εξαιρετικά υψηλά επίπεδα έντασης. Η μη πρόσκληση της χώρας μας στην πρόσφατη Διάσκεψη του Βερολίνου , όσο κι αν δεν μας αρέσει, τη θεωρώ λογική καθώς η χώρα μας δεν είχε αναπτύξει καμία δράση μέχρι τώρα για το Λιβυκό θέμα κι έτσι οι διοργανωτές προτίμησαν να προσκαλέσουν την Τουρκία , μια χώρα που είχε αναπτύξει πρωτοβουλίες  στην περιοχή αρκετά νωρίτερα , και όχι την Ελλάδα . Η ξαφνική επίσκεψη του Χαφτάρ στην Αθήνα ήταν μια κίνηση που αποσκοπούσε να δηλώσει και η χώρα μας παρούσα στις εξελίξεις. Κάπως αργά; Θα δείξει η πορεία.  

Τι προβλέπει η συμφωνία Τουρκίας – Λιβύης για τα θαλάσσια σύνορα

Το μνημόνιο που υπεγράφη από τον Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν και τον Φαγέζ αλ Σαράζ προβλέπει ότι  οι δύο χώρες συμφωνούν να συνεργαστούν για τον «καθορισμό θαλάσσιων δικαιοδοσιών».... Ουσιαστικά με την συμφωνία εδραιώνονται οι  αξιώσεις  της Τουρκίας  στο σύνολο της Ανατολικής Μεσογείου εξαφανίζοντας τα θαλάσσια σύνορα σε Κρήτη, Κω, Ρόδο, Κάρπαθο, Κάσο. Όπως είναι φυσικό η Αθήνα απορρίπτει τα επίσημα κείμενα που κατατέθηκαν στον ΟΗΕ και τη συμφωνία Ερντογάν – Σαράτζ..

Η Συνάντηση του Βερολίνου

Στην πρόσφατη συνάντηση στο Βερολίνο (όπου η Ελλάδα δεν προσεκλήθη) οι συμμετέχοντες στην Διάσκεψη για την Λιβύη συμφώνησαν σε συγκεκριμένα βήματα προς την κατεύθυνση μιας πολιτικής επίλυσης της κρίσης και την άμεση κατάπαυση του πυρός αλλά και τον σεβασμό στο εμπάργκο όπλων που έχει επιβληθεί (η Τουρκία , που είναι μια εκ των 16 χωρών που κλήθηκαν στην Διάσκεψη  για την ειρήνη στην περιοχή έχει παραβιάσει το εμπάργκο ουκ ολίγες φορές  …Π.χ 17/18-12-2018 τα λιβυκά τελωνεία ανακάλυψαν φορτίο όπλων στην Misrata και ένα στον λιμένα του Al-Khoms προερχόμενα από την τουρκική αμυντική βιομηχανία).

Τα αντιμαχόμενα στρατόπεδα στη Λιβύη και ο ρόλος των περιφερειακών δυνάμεων

Από το 2011  στη Λιβύη επικρατεί  μια ακραία πολιτική αναταραχή με αποτέλεσμα να εξελιχθεί σε ένα αιματηρό εμφύλιο πόλεμο. Από την μία πλευρά βρίσκεται ο Λιβυκός Εθνικός Στρατός (LNA) με αρχηγό το Στρατηγό Χαλίφα Χαφτάρ (ο οποίος είναι και Αμερικανός πολίτης) που ελέγχει την ανατολική και μεγάλο μέρος της νότιας Λιβύης  και στην άλλη πλευρά βρίσκεται η Κυβέρνηση Εθνικής Συμφωνίας (GNA) , ένα προσωρινά ανεγνωρισμένο όργανο από τον ΟΗΕ (αναγνωρίστηκε το 2015 ως νόμιμη κυβέρνηση της Λιβύης) με αρχηγό το   Φαγέζ αλ Σαράζ (η οποία υπέγραψε και τη συμφωνία με την Τουρκία για την οριοθέτηση των θαλάσσιων ζωνών.

Οι εξωτερικοί δρώντες στον Λιβυκό εμφύλιο πόλεμο έχουν περιπλέξει πολύ την κατάσταση διότι όπως εύκολα αντιλαμβάνεται κανείς ο καθένας προσπαθεί να προωθήσει τα δικά του συμφέροντα όποια κι αν είναι αυτά.

 Η Ρωσία:  Η Ρωσία έχει υποστηρίξει οικονομικά αλλά και με παροχή στρατιωτικής εκπαίδευσης και συντήρησης των οπλικών συστημάτων (που έχουν ρωσική προέλευση) τον στρατηγό Χαφτάρ. Μάλιστα το 2017 τύπωσε για λογαριασμό του νέο λιβυκό νόμισμα. Είναι βέβαιο εύκολα κατανοητό ότι όσο περισσότερο διαρκέσει αυτός ο εμφύλιος τόσο περισσότερο θα διευρύνεται η επιρροή της και τα συμφέροντά της με δεδομένη και την από 2014 απομάκρυνση των ΗΠΑ .

 Αίγυπτος: Η Αίγυπτος φοβούμενη την ισλαμιστική απειλή και έχοντας διαπιστώσει την αύξηση των κρουσμάτων από επικίνδυνους τζιχαντιστές που προέρχονταν από τα λιβυκά εδάφη έχει δηλώσει έμπρακτα, με παροχή οπλισμού , την υποστήριξή της στον Χαφτάρ.  Κάποια στιγμή οι Αιγύπτιοι , βλέποντας τον Χαφτάρ να αναπτύσσει πιο στενές σχέσεις με Ρωσία, ΗΑΕ και Γαλλία άρχισαν να αναπτύσσουν σχέσεις με τον Σάρατζ  αλλά τελικά κατέληξαν να υποστηρίζουν τον Χαφτάρ….

Γαλλία: Από την πλευρά της η Γαλλία δεν αποδέχεται τη συμφωνία Λιβύης – Τουρκίας με τον υπουργό εξωτερικών Ζακ Ιβ Λε Ντριάν να την έχει χαρακτηρίσει μείζονος ανησυχίας και ότι παραβιάζει το δίκαιο της θάλασσας.

Οι Γάλλοι αν και δεν στηρίζουν στρατιωτικά (ανοιχτά τουλάχιστον) τον Χαφτάρ θεωρούν ότι με την επικράτηση του Στρατηγού μειώνεται ο κίνδυνος ανόδου εξτρεμιστών στην εξουσία. Ωστόσο υπάρχουν πληροφορίες που αναφέρουν ότι κάποιες ρουκέτες που εντοπίστηκαν σε βάση του LNA  ήταν γαλλικής προέλευσης.

Και στην περίπτωση της Γαλλίας τα συμφέροντα είναι ενεργειακά καθώς η γαλλική Total φιλοδοξεί να ενισχυθεί η δραστηριότητα της στην χώρα επιδιώκοντας να αποσπάσει ένα κομμάτι της πίτας  (μια καλή συμφωνία) από την κρατική εταιρία πετρελαίου της Λιβύης.

Ιταλία: Η Ιταλία ως πρώην αποικιακή δύναμη δεν σταμάτησε ποτέ να κοιτάζει προς τη Λιβύη στοχεύοντας κι αυτή στο ενεργειακό κομμάτι με την ιταλική ΕΝΙ να έχει συμφέροντα στις πηγές πετρελαίου της χώρας. Το γεγονός ότι οι περισσότερες πετρελαιοπηγές βρίσκονται στις περιοχές που έχει υπό τον έλεγχό του ο Στρατηγός Χαφτάρ αλλά η έδρα της Πετρελαϊκής Εταιρίας της Λιβύης βρίσκεται στην υπό του  GNA κατοχή Τρίπολη περιπλέκει αρκετά τα πράγματα για τη Ρώμη.

Οι Ιταλοί έχουν ακόμη ένα πρόβλημα να αντιμετωπίσουν και αυτό δεν είναι άλλο από το προσφυγικό. Η  ιταλική πλευρά  φοβάται το κύμα προσφύγων κάτι που τους οδήγησε τον Οκτώβριο στην σύναψη συμφωνίας με την κυβέρνηση της Τρίπολης για την επαναπροώθηση Λίβυων προσφύγων που είχαν καταφύγει στα εδάφη της, συμφωνία η οποία προκάλεσε αρκετές διεθνείς αντιδράσεις. Μέχρι σήμερα οι Ιταλοί δεν φαίνεται να παίρνουν ξεκάθαρη θέση.

ΗΑΕ (Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα): Τα ΗΑΕ τα οποία είναι ενάντια στις αραβικές εξεγέρσεις και την Μουσουλμανική Αδελφότητα (σύμφωνα με τον πρόεδρο του λιβυκού Κοινοβουλίου Ακίλα Σαλέχ Ισα όλοι σχεδόν οι ηγέτες των Αδελφών Μουσουλμάνων βρίσκονται στην Τουρκία, η οποία ενισχύει τις οργανώσεις τους με όπλα) πιστεύουν ότι ο Χαφτάρ μπορεί να εξυπηρετήσει τις επιδιώξεις τους ,που έχουν να κάνουν με τους ενεργειακούς πόρους, και για το λόγο αυτό τον υποστηρίζουν στρατιωτικά από το 2014 παραβιάζοντας το εμπάργκο όπλων που έχει επιβάλει ο ΟΗΕ.  Μάλιστα λέγεται από αρχής τους λιβυκού εμφυλίου πολέμου πραγματοποιούνται πτήσεις αεροσκαφών μεταξύ Λιβύης και ΗΑΕ.

Σαουδική Αραβία: Οι ηγέτες του σουνιτικού κόσμου υποστηρίζουν τον Χαφτάρ . Ο Σαουδάραβας πρίγκιπας Μοχάμεντ μπιν Σαλμάν στέκεται οικονομικά δίπλα στον LNA  .

 Τουρκία: Εδώ τα πράγματα είναι εμφανή και αποδεικνύουν με τον καλύτερο τρόπο ότι οι «φίλοι» μας Τούρκοι ξέρουν καλά από εξωτερική πολιτική και πώς να υπερασπίζονται τα συμφέροντά τους. Τούρκοι επιχειρηματίες έχουν επενδύσει στη Λιβύη 20-23 δις. Δολάρια κυρίως στον κατασκευαστικό τομέα  (παράκτιο οδικό δίκτυο Τρίπολης (η οποία είναι ακόμη υπό τον έλεγχο του Σάρατζ). Τι σημαίνει αυτό . Ότι κάθε περιοχή που καταλαμβάνει ο Χαφτάρ είναι ζημιά για τους Τούρκους καθώς αναστέλλεται η επιχειρηματική τους δραστηριότητα. Η Τουρκία από νωρίς έδωσε καταφύγιο σε εξέχοντες εξόριστους Λίβυους  οικονομικούς παράγοντες διευκολύνοντας τους σε επενδύσεις.

 Όπως προαναφέρθηκε η Τουρκία έχει σπάσει αρκετές φορές το εμπάργκο όπλων ενώ τουρκικά μαχητικά drones χτύπησαν την αεροπορική βάση της Jufra που ελέγχονταν από δυνάμεις του Χαφτάρ.

 Και φθάσαμε στον περασμένο Νοέμβρη όπου σε συνάντηση στην Κωνσταντινούπολη οι δύο χώρες υπέγραψαν διμερή συμφωνία όπου ο καθένας από τα δύο μέρη πείρε αυτό που είχε ανάγκη. Ο ασφυκτικά πιεσμένος από τις δυνάμεις του Χαφτάρ , Σάρατζ (ο οποίος ελέγχει μόλις το 10% των εδαφών της Λιβύης και βλέπει τις δυνάμεις του LNA έξω από την Τρίπολη) εξασφάλισε οπλισμό, συμβουλευτικές υπηρεσίες ,υλικά , εκπαίδευση (θα προσέθετα και μισθοφόρους) και ο Ερντογαν έναν έμμεσο και παράδοξο τρόπο «νομιμοποίησης» των διεκδικήσεων του στην Ανατολική Μεσόγειο.

Οι εξελίξεις τρέχουν ….Το πως θα διαμορφωθούν τελικά τα πράγματα είναι αρκετά ρευστό και δύσκολο να προβλεφθεί….