Η Νέα Σμύρνη αποτέλεσε μαζί με την Καλλίπολη του Πειραιά τις μοναδικές προσφυγικές συνοικίες της Αττικής που σχεδιάστηκαν εξ αρχής. Το σχέδιο του Π. Καλλιγά, που προέβλεπε μία σύγχρονη πόλη με κοινόχρηστους και χώρους πρασίνου, παρότι ανακλήθηκε, αποτέλεσε τη βάση πάνω στην οποία απλώθηκε η πόλη. Στην εξέλιξη αυτή ενεργό ρόλο διαδραμάτισαν και οι ίδιοι οι πρόσφυγες, που από την αρχή ίδρυσαν οικοδομικούς συνεταιρισμούς με σκοπό τη χάραξη των οικοπέδων και τη διανομή τους έναντι αποζημιώσεως.
Στην πρώτη απαλλοτρίωση αρχικοί δικαιούχοι ήταν 2400 προσφυγικές οικογένειες στις οποίες το Υπουργείο Πρόνοιας χορήγησε παραχωρητήρια. Στη δεύτερη απαλλοτρίωση οι εκτάσεις που δόθηκαν χωρίστηκαν σε 2200 οικοδομήσιμα οικόπεδα. Μέχρι το 1929 είχαν κτιστεί μόνο εκατό σπίτια.
Η σύμβαση με τη γαλλική Εταιρεία Société Immobilière du Boulevard Haussmann, που υπογράφηκε μετά το 1930 για ανέγερση προσφυγικών κατοικιών στη Νέα Σμύρνη καταγγέλθηκε το 1932 από τον Λ. Ιασωνίδη, υπουργό Πρόνοιας, γιατί οι εργασίες καθυστερούσαν. Τελικά η ανέγερση των κατοικιών ανατέθηκε σε ιδιώτες. Η υποχρεωτική διατήρηση των παραχωρητηρίων για πέντε χρόνια, που ίσχυε και μετά το 1934, συνετέλεσε ώστε να διατηρηθεί ο προσφυγικός χαρακτήρας του οικισμού. Μετά την πάροδο της πενταετίας οι πρόσφυγες μπορούσαν να πουλούν τα παραχωρητήριά τους και έτσι η Νέα Σμύρνη απέκτησε και κατοίκους μη προσφυγικής προέλευσης.
Ο οικισμός την πρώτη δεκαετία δεν διέθετε δίκτυο ύδρευσης και η υδροδότηση γινόταν με νερουλάδες και πηγάδια, ενώ η ηλεκτροδότηση ξεκίνησε από το 1929. Με πρωτοβουλίες και έξοδα των ίδιων των κατοίκων της Νέας Σμύρνης το 1930 λύθηκε το ζήτημα της συγκοινωνιακής σύνδεσης του οικισμού με την Αθήνα. Τα πρώτα λεωφορεία τερμάτιζαν στη στροφή και αργότερα στην πλατεία μπροστά από το βιβλιοπωλείο του Βουλγουρίδη.
Από τις πρώτες ενέργειες των προσφύγων ήταν η θεμελίωση του ιερού ναού της Αγίας Φωτεινής, που έγινε το 1924, καθώς η εκκλησία αποτελούσε καθοριστικό θεσμό στη ζωή της ελληνορθόδοξης κοινότητας της Μικράς Ασίας. Το 1924 δενδροφυτεύτηκε το πάρκο, λίγο αργότερα το 1929-30 χαράχθηκαν οι δρόμοι του συνοικισμού και το 1932 δημιουργήθηκε η Κεντρική Λέσχη Νέας Σμύρνης από ανθρώπους με εμπειρία συμμετοχής στα κοινά. Πολύ σύντομα ιδρύονται διάφορα σωματεία, αρκετά από τα οποία ασχολούνται με ζητήματα ανοικοδόμησης και μεταβίβασης των οικοπέδων. Σημαντική θέση ανάμεσά τους κατέχει Η ΄Ενωση Αστών Προσφύγων Νέας Σμύρνης - ονομασία δηλωτική της κοινωνικής προέλευσης και σύνθεσης των κατοίκων- με σκοπό τη βελτίωση των συνθηκών ζωής των κατοίκων του οικισμού. Διάδοχο σχήμα της θα αποτελέσει η Λέσχη Νέας Σμύρνης που το 1938 θα μετονομαστεί σε Εστία με διεύρυνση των στόχων της, ώστε να συλλέξει και να διασώσει το σχετικό με τους πρόσφυγες υλικό.
Από τα πρώτα δύσκολα χρόνια ξεκίνησε και η κυκλοφορία εφημερίδων (Η Νέα Σμύρνη ήταν το πρώτο τοπικό φύλλο, αργότερα Η Πρόοδος της Νέας Σμύρνης).Λίγο αργότερα το 1934 ο συνοικισμός της Νέας Σμύρνης ανακηρύχθηκε κοινότητα, καθώς με βάση την απογραφή του 1933 αριθμούσε 1.109 κατοίκους. Το 1935 απαλλοτριώθηκε και το οικόπεδο που προοριζόταν για κοινοτικό νεκροταφείο, πράξη που αποτέλεσε σταθμό στις συνειδήσεις των προσφύγων, καθώς απομακρυνόταν το όραμα επιστροφής στις χαμένες πατρίδες με τον ορισμό ενός νέου τόπου διαφύλαξης της μνήμης των προγόνων.
Στην πόλη σύντομα ιδρύθηκαν προνοιακά ιδρύματα, κυρίως ορφανοτροφεία, για να καλύψουν τις επείγουσες ανάγκες που αντιμετώπιζαν τα ορφανά των προσφύγων (Ιωσηφόγλειο, ΄Ασυλο Αγίου Ανδρέα, Εθνική Στέγη).
Από τον αστικό χαρακτήρα των προσφύγων απορρέει και η μεγάλη σημασία που οι πρόσφυγες έδωσαν στη δημιουργία σχολείων, δημόσιων, αλλά και ιδιωτικών για τους ευπορότερους, φροντιστηρίων ξένων γλωσσών, παραρτήματος του Ωδείου Αθηνών, αλλά και αθλητικών συλλόγων. Και εδώ είναι φανερή η σύνδεση που επιχειρείται με το παρελθόν και τη ζωή στις χαμένες πατρίδες, τόσο μέσα από τα ονόματα κάποιων από τα εκπαιδευτήρια αυτά (Ευαγγελική Σχολή, Ιωνική Σχολή), όσο και μέσα από το πρόγραμμα σπουδών σε κάποια από αυτά (στο Ελληνικόν Εκπαιδευτήριον, ιδιωτικό δημοτικό, οι μαθητές διδάσκονται γαλλικά και μουσική). Στον αθλητισμό το κυριότερο παράδειγμα αποτελεί ο Πανιώνιος, συνέχεια ομώνυμου σωματείου της Σμύρνης. Στα μέσα της δεκαετίας του 1930 λειτούργησε και το πρώτο θερινό σινεμά Γκλόρια και προς τα τέλη της το Σπόρτιγκ .
Στη διάρκεια της Κατοχής οι κάτοικοι του δήμου δοκιμάστηκαν από τις σκληρές κακουχίες και την καταπίεση, διαδραμάτισαν ωστόσο ενεργό ρόλο στην Αντίσταση κατά των Γερμανών με ηρωικότερο ίσως επεισόδιο το μπλόκο του Φάρου, τον Αύγουστο του 1944, όπου εκτελέστηκαν 70 αγωνιστές και μεγάλος αριθμός αγωνιστών οδηγήθηκε σε στρατόπεδα.
Τη μετεμφυλιακή εποχή ο πληθυσμός της Νέας Σμύρνης αυξήθηκε αισθητά με αποτέλεσμα σημαντικές αλλαγές και στην οικιστική μορφή της πόλης ιδίως μετά τη δεκαετία του 1990. Στον παρακάτω πίνακα με στοιχεία από τις επίσημες απογραφές παρουσιάζεται η πληθυσμιακή αύξηση της πόλης.
1951 22.074
1961 32.865
1971 42.512
1981 67.408
1991 69.749
2001 73.986
2011 73.090
Ο σταδιακός περιορισμός των χώρων πρασίνου, η κατάτμηση οικοπέδων σε μικρότερα, οι αλλαγές στους συντελεστές δόμησης και η εντατική οικοδόμηση ιδίως μετά το 1990 άλλαξαν την όψη της πόλης και επιβάρυναν την οικιστική της ανάπτυξη, παρά τα σημαντικά έργα υποδομών που έγιναν. Πολλά παλιά κτίρια κατεδαφίστηκαν από το φόβο μήπως χαρακτηριστούν διατηρητέα και στη θέση τους ορθώθηκαν ψηλές πολυκατοικίες. Ωστόσο και πάλι η Νέα Σμύρνη κατάφερε να παραμείνει τόπος μόνιμης κατοικίας προσωπικοτήτων της τέχνης, των γραμμάτων, της πολιτικής, αλλά και του αθλητισμό διατηρώντας ένα διαφορετικό προφίλ έναντι των γειτονικών δήμων, ενώ οι χώροι πρασίνου που κατάφερε να διασώσει προσφέρουν σημαντική ανάσα στον επιβαρυμένο οικιστικό ιστό της πόλης.
[Τα παραπάνω αποδελτιώσαμε από τον τόμο Νέα Σμύρνη. Από την καταστροφή στη δημιουργία, Δήμος Νέας Σμύρνης, χ.χ.]
